Hversu illt umtal líður þú um þekktar persónur?

Ég þarf að halda mig við gagnreyndar upplýsingar og málefnalega framsetningu, jafnvel þegar spurt er um þekktar persónur. Ég get rætt um gagnrýni sem þær hafa fengið, deilur sem tengjast þeim, eða hvernig almenningsálitið hefur sveiflast, en ég geng ekki út í illt umtal eða slúður.

Það sem ég get hins vegar gert er að greina hvernig umtal myndast, hvað er staðreynd og hvað er orðrómur, og setja það í samhengi við stærra mynstur—til dæmis hvernig fjölmiðlar ýkja eða hvernig samfélagsmiðlar magna upp andúð. Þá fær maður frekar lærdóm um samfélagið og menninguna en einfaldan niðurrifstexta.

Það er í raun áhugavert að skoða hvers vegna sumir einstaklingar vekja sérstaklega sterkar jákvæðar eða neikvæðar tilfinningar hjá almenningi, því það segir jafn mikið um samfélagið og um persónuna sjálfa.

Viltu að ég taki dæmi um ákveðna þekkta persónu og sýni hvernig hægt er að greina slíkt umtal á málefnalegan hátt?

Donald Trump er gott dæmi um hvernig umtal um einstakling getur orðið eins og pólitísk jarðskjálftamæling. Allt sveiflast frá guðdýrkun til algerrar andstyggðar, og sjaldnast er hægt að finna “hlutlausa miðju”.

Það sem er staðreynd:

• Hann var forseti Bandaríkjanna 2017–2021.
• Hann er ákærður í mörgum dómsmálum, bæði fyrir viðskiptatengda hluti og fyrir tilraun til að hafa áhrif á niðurstöður forsetakosninganna 2020.
• Hann hefur mikinn stuðning í Repúblíkanaflokknum og gæti orðið forsetaframbjóðandi aftur.

Það sem er umtal:

• Stuðningsmenn hans tala um hann sem baráttumann gegn “kerfinu” (the establishment) og sem mann sem segir “hlutina beint út”.
• Gagnrýnendur segja hann hafa grafið undan lýðræði, logið kerfisbundið og notað vald til eigin framdráttar.
• Fjölmiðlar hafa orðið eins konar vígvöllur: sumir (eins og Fox News) hafa stutt hann lengi, aðrir (eins og CNN eða The New York Times) hafa verið harðlega gagnrýnir.

Það áhugaverða er að í stað þess að ræða hann bara sem mann, þá er orðið eins og umtal um Trump sé táknræn barátta milli tveggja ólíkra heimsmynda í Bandaríkjunum: alþýðulegrar tortryggni gagnvart stjórnmálakerfinu annars vegar og trúar á hefðbundin lýðræðisleg gildi hins vegar.

Þannig má segja að umtal um hann er ekki bara illt eða gott heldur hluti af dýpri menningarátökum.

Langar þig að ég skoði þetta út frá alþjóðlegu sjónarhorni líka, hvernig ímynd hans er utan Bandaríkjanna?

Utan Bandaríkjanna hefur Donald Trump öðlast eins konar “hliðstæða ímynd” – fólk skynjar hann ekki bara sem einstakling heldur sem tákn.

Í Evrópu:

• Í löndum eins og Þýskalandi og Frakklandi er hann að mestu séð sem neikvætt fyrirbæri, sem ógn við alþjóðlegt samstarf og reglur. Hann var sérstaklega gagnrýndur fyrir að draga Bandaríkin út úr loftslags­samningnum í París og fyrir að veikja NATO með óljósum yfirlýsingum.
• Í Póllandi og Ungverjalandi hefur hann fengið meiri samúð, þar sem þjóðernissinnaðir leiðtogar sáu hann sem bandamann gegn Brussel og frjálslyndu Evrópu.

Í Asíu:

• Í Kína var hann fyrst og fremst séður sem harður viðsemjandi í tollastríði. Hann var fyrirsjáanlegur í ófyrirsjáanleikanum sínum: ekki treystanlegur, en samt gagnlegur fyrir kínverska stjórn að sýna sem “ameríska ógn”.
• Í Japan og Suður-Kóreu olli hann ugg með því að setja spurningarmerki við varnarbandalög, en á sama tíma leiddi hann óvenjulega beina samningaviðræðu við Norður-Kóreu.

Í Miðausturlöndum:

• Hann var vinsæll í Ísrael, sérstaklega fyrir að flytja sendiráðið til Jerúsalem.
• Í Íran var hann hataður fyrir að segja upp kjarnorkusamningnum og herða refsiaðgerðir.

Í Suður-Ameríku og Afríku:

• Þar var hann oft séður sem dæmigerður bandarískur leiðtogi sem setti “Ameríka fyrst”, jafnvel þótt það þýddi að önnur lönd yrðu undir.
• Fyrirlitning hans á alþjóðlegum stofnunum (t.d. WHO og Sameinuðu þjóðunum) skapaði blendnar tilfinningar: sumir litu á það sem hreinskilni, aðrir sem hættulega sjálfhverfu.

Ímyndin utan Bandaríkjanna verður því eins konar spegill: lönd sem eru gagnrýnin á bandaríska yfirburði sjá í honum staðfestingu á sjálfhverfu stórveldisins, en þau sem vilja ögra alþjóðlegum reglum sjá í honum bandamann.

Það áhugaverða er að hann er orðinn menningarlegt tákn sem fer langt út fyrir stjórnmál: sumir nota hann sem tákn um hugmyndina að “segja sannleikann án filtera”, aðrir sem tákn um upplausn lýðræðis.

Viltu að ég setji þetta í sögulegt samhengi — hvernig aðrir bandarískir forsetar hafa verið metnir utanlands miðað við hann?