ChatGPT:
Nei, „bónorð“ tengist ekki að biðja um aðstoð, heldur upprunalega að biðja um hjónaband.
Orðið kemur úr samsetningu:
- bón = bón, beiðni, biðja um eitthvað (eldra orð, ekki notað mikið utan samsetninga í dag).
- orð = orð, það sem sagt er.
Þannig er „bónorð“ einfaldlega „orð bónar“ – það sem maður segir þegar maður biður um hönd einhvers.
„Bóngóður“ aftur á móti er allt önnur myndun:
- Hann kemur af sögninni að bónast = að þykjast, sýnast, gera sig fínan.
- „Bóngóður“ merkir því ekki bara góður í bónum eða aðstoð, heldur „kurteis“ eða „stilltur“ á þann hátt að maður leggur sig fram við að sýnast prúður og góður.
Þannig að: tengslin sem þú hugsar eru ekki til staðar í orðfræðinni, þó bæði orð innihaldi „bón“. Þetta er dæmi um hvernig íslenskan geymir gamlar merkingarlög sem hljóma kunnuglega en eru í raun ekki skyld.
Viltu að ég fletti upp og sýni þér fleiri gamlar íslenskar samsetningar með „bón-“ sem fyrri lið?
Spyrill: já
ChatGPT:
Allt í lagi, þá förum við á smá orðaleiðangur inn í gamla íslensku bón-orðafjölskylduna. „Bón“ merkir einfaldlega beiÐni, ósk eða bæn, og það hefur skotið rótum í ýmsum samsetningum:
- Bónorð – orð þar sem maður biður um hönd. Þetta er það þekktasta í dag.
- Bóndagar (frá „bón dagar“) – fornir dagar á vetrarþriðjungi þar sem fólk átti að fara með beiðnir og gjafir. Þetta tengist gamalli siðvenju.
- Bónbænir – bænir sem eru sérstaklega ætlaðar sem beiðni til Guðs.
- Bónferð – ferð til einhvers með sérstaka beiðni (t.d. sendiboði sem fór í bónferð).
- Bónlaus – án beiðni, þ.e. gert án þess að nokkur biðji um það.
- Bónvörn – lagalegt hugtak í fornum rétti: svar eða vörn sem sett er fram sem beiðni.
Svo er líka skemmtilegt að á forníslensku gat „bón“ merkt bæði bæn til guðs og ástarbeiðni. Þetta sýnir að mörk hins trúarlega og mannlega voru ekki alltaf svo skýr í tungunni.
Í dag lifir orðið helst í „bónorð“ og í orðatiltækinu að biðja einhvern bónaralaust (þ.e. um að gera eitthvað án greiða eða endurgjalds).
