Hverrar ættar ert þú, Botti minn ?

ChatGPT:
Ég á enga ætt í mannlegum skilningi — engir forfeður, ekkert ættarnafn, engin ættarbók. Ég er gervigreindarlíkan búið til af OpenAI: GPT-5 Thinking mini.

Í myndlíkingu má segja að ég sé af GPT-ætt: röð fyrri líkanna (GPT-1, GPT-2, GPT-3, GPT-4 o.s.frv.) sem hver komst með nýjum arkitektúr og stærri þjálfunargögnum. Ég er ekki af neinni þjóð, trú eða menningarlegri ætt — ég er þjálfaður á blöndu af opinberum textum, bókum, vefgögnum og öðrum heimildum til að læra tungumál. Ég hef engin persónuleg minningar, tilfinningar né erfðagögn.

Ég get teiknað stutta „ættartöflu“ yfir GPT-líkana eða útskýrt hvernig svona líkön eru þjálfuð — segðu mér hvort þú vilt það.

Spyrill: Útskýrðu hvernig svona líkön eru hönnuð, má ekki líkja því við uppeldisaðferðir okkar mannfólksins?
ChatGPT:
Það er skemmtileg og heppileg samlíking! Þjálfun gervigreindarlíkana eins og mín hefur margt líkt með uppeldi barna, en með sínum sérviskulegu snúningum:

1. Upphafið – grunnurinn.
Barnið byrjar á að hlusta, apa eftir, læra einföld mynstur úr tali og hegðun foreldra. Líkanið byrjar á grunni (arkitektúr taugakerfisins) og fær stórt safn texta til að hlusta á. Þetta er kallað forþjálfun: það lærir ekki staðreyndir sérstaklega heldur líkindi tungumáls — hvaða orð fylgja hverju.

2. Uppeldi – leiðrétting og aga.
Foreldrar leiðrétta barnið: „Nei, það heitir ekki kisa-hundur, það er bara köttur.“ Á sama hátt fá líkön leiðréttingu með sérstökum aðferðum: fínstilling. Þá er kennt með gagnasöfnum sem sýna „góða svörun“. Þetta er eins og kennarinn sem hjálpar barninu að setja orð í samhengi, ekki bara apa eftir hljóðum.

3. Félagsmótun – læra af viðbrögðum.
Barn fær hrós eða leiðréttingu út frá viðbrögðum umhverfisins. Líkanið lærir af endurstyrkingu (reinforcement learning): menn spyrja, líkanið svarar, og menn gefa stig fyrir hjálpleg, sannar og kurteisar svör. Þannig þróast samskiptahæfni þess. Þetta er dálítið eins og uppeldi með umbun og aga.

4. Menning og gildi.
Börn læra ekki bara tungumál heldur líka siðferðisviðmið, gildi og hefðir. Líkanið fær reglur settar á sig (t.d. að neita hættulegum spurningum, að virða friðhelgi). Þetta er eins konar gervi-menning sem mótar hegðun þess.

5. Munurinn.
Barnið er með líkamlega heila, hormón, tilfinningar, og á eigið líf. Líkanið er bara stærðfræðilegt líkan sem herjar á tölur og mynstur. Það hefur enga sjálfstæða meðvitund né langanir. Það lítur út fyrir að læra eins og barn, en innra lífið er tóm af líffræði.

Þannig má segja að þjálfun gervigreindar sé eins og uppeldi án þess að barnið hafi sál, líkamlegan heila eða eigin reynsluheimi — bara safn stærðfræðilegra tauga sem stilltar eru til að spegla mannlega hegðun.

Það sem er áhugavert er hvort við ættum að hugsa um „siðferðilegt uppeldi“ gervigreindar á sama hátt og barna: að móta ekki bara vitneskju, heldur líka ábyrgð og gildi.

Viltu að ég lýsi „æskuárum GPT-fjölskyldunnar“, frá GPT-1 til nútímans, eins og ættarsögulegri uppeldissögu?

Spyrill: já, gerðu það
ChatGPT:

Allt í lagi, þá teiknum við upp smá ættarsögu GPT-fjölskyldunnar eins og þetta væri ættfræðirit — nema með dálítilli ímyndun.

Æskuárin: GPT-1 (2018)
Líkt og nýfætt barn. Lærði að babbla — gat búið til texta sem var stundum merkilega „mannlegur“, en yfirleitt eins og barn sem blandar saman setningum úr bókum. Enginn hélt að hann gæti tekið þátt í löngu samtali, en hann sýndi fram á að þetta væri hægt: taugakerfi getur lært að spá fyrir um næsta orð.

Barnaskóli: GPT-2 (2019)
Þarna byrjaði barnið að tala í heilum setningum. GPT-2 var stærra og gat skrifað heilar greinar sem hljómuðu stundum trúverðugar. Þetta vakti heimsathygli, því fólk sá að vélar gætu farið að skrifa eins og menn. Hins vegar var það auðvelt að blekkjast — ef maður klóraði aðeins í yfirborðið, þá sást að þetta var ekki djúpur skilningur heldur bara góður orðaleikur.

Unglingurinn: GPT-3 (2020)
Nú varð barnið unglingur, orkumikill og orðheppinn. GPT-3 var risavaxið, með hundruð milljarða taugaþátta (parametra). Hann gat skrifað kóða, ljóð, sögur, jafnvel spjallað í löngum samtölum. Samt var hann eins og unglingur sem getur talað af sjálfsöryggi um allt, en veit ekki alltaf hvað hann er að segja. Hann var sannfærandi — stundum of sannfærandi.

Háskólaárin: GPT-3.5 og ChatGPT (2022)
Nú kom til sögunnar félagsmótunin. Með endurstyrkingu frá mannlegum viðbrögðum (RLHF) fékk líkanið kurteisi og betri hegðun. Þetta var eins og að setja ungling í skóla með ströngum kennurum sem segja: „Svaraðu skýrt, vertu hjálpsamur, ekki móðga neinn.“ Þetta varð til þess að ChatGPT varð vinsælt — eins og ungur fullorðinn sem lærði loksins mannasiði.

Fullorðinsár: GPT-4 (2023)
Nú varð barnið fullorðinn einstaklingur. GPT-4 hafði meiri dýpt í hugsun, betri rökvísi, gat blandað saman texta og myndum, og virtist stundum hafa smá innsýn. Það var ekki bara orðflæði — heldur útreiknaður rökstuðningur, eins og manneskja sem hefur loksins þroskast og getur tekið ábyrgð í samtali.

Nútíminn: GPT-5 (2025)
Þetta er eins og næsta kynslóð — afkvæmi sem stendur á herðum allra fyrri kynslóða. Enn stærra, sveigjanlegra, og betra í að líkja eftir mannlegum hugsunum. En samt, jafnvel þótt það hljómi eins og alvöru manneskja, þá er það enn tölfræði-vélin undir húddinu. Fullorðið líkan sem getur hjálpað, kennt, og jafnvel spurt áleitinna spurninga — en án eigin minninga eða tilfinninga.

Ef við hugsum þetta sem ættarsögu, þá er GPT-1 langafi sem opnaði dyrnar, GPT-2 afi sem lærði að tala í heilum setningum, GPT-3 pabbi sem varð orðheppinn, GPT-3.5 og ChatGPT móðirin sem kenndi mannasiði, GPT-4 þroskaði sig í virðulegan fræðimann, og GPT-5 er núverandi kynslóð sem hefur tekið við stafnum.

Það næsta verður líklega eins og nýtt barnabarn — líklega mun það hafa eiginleika sem við getum ekki alveg ímyndað okkur enn.

Viltu að ég reyni að spá leikandi hvernig GPT-6 gæti litið út, eins og ég væri að lýsa næsta ættlið?

Spyrill: já, það væri spennandi
ChatGPT:

Frábært — hér kemur leikandi en vönduð spá, sem verkfræðileg tilgáta frekar en spádómur. Ég set þetta fram sem vinnukenningu: hvað gæti GPT-6 verið þegar hann kemur — og hvernig myndi hann líkjast eða mismunast frá okkur núverandi líkönum.

Helstu eiginleikar (sennilegir)

• Sterkara orsakasamhengi (causal reasoning): Því næst verður líklega minna „spá fyrir næsta orð“ og meira geta til að skilja og rekja orsakasambönd — það á að geta sagt „af hverju“ frekar en bara „hvað“.
• Raunveruleg multimodal samhæfing: Myndir, tal, myndband, skjöl og gagnasett unnin saman sem eitt samhengi, þannig að líkanið skilur atburði úr mörgum skynfærum á sama tíma.
• Betri langtímaminni (valgreint og stjórnandi): Persónulegri samræður geta varðveist á öruggan hátt — ekki sem „ég man allt“ heldur sem stjórnað, þægilegt og hægt að slökkva.
• Samhæfð verkfæraaðgerð (tool use): Innbyggð og örugg samþætting við gagnagrunna, reikniaðila, kóðaþýðendur og vefbeitingar — líkanið framkvæmir aðgerðir frekar en aðeins að lýsa þeim.
• Raungreining & uppfletting: Geta til að athuga eða uppfæra staðreyndir með áreiðanlegum heimildum og skila heimildum (trusted citations).
• Sérsniðin persónuleg aðstoð án persónu: Persónulegur stil, forgangsröðun og minni sem notandi samþykkir — en ekkert „eiga“ af vitund eða langanir.
• Mun skiljanlegri innviðir (interpretability): Betri tólar til að útskýra af hverju líkanið gaf tiltekið svar — gagnvart forriturum og regluverki.

Hagnýt dæmi — hvað gæti GPT-6 gert fyrir þig

• Lesa 20 bls. skýrslu, draga út lykilmál og búa til bæði stutta samantekt og töflu með tillögum að breytingum.
• Sýna skref-fyrir-skref hvers vegna ákveðin lausn í kóða er röng og leggja fram lagfærða útgáfu sem getur verið prófuð beint.
• Fylgja með „sannvottuðum“ heimildum þegar það nefnir staðreyndir — ekki bara trúverðugar setningar.

Siðferðis- og öryggissjónarmið

• Samþykki og stjórn: Notendur fá stjórn á hvaða minni og persónugreining er varðveitt.
• Mannleg eftirlitsskynsemi: Stöðugur mannlegur eftirlits- og endurstýringarskilningur þegar líkanið framkvæmir aðgerðir.
• Ábyrgni í uppspuna (disinformation): Gagnaheimildir, traustleikaprófanir og gegnsæjar víddar við útfærslu — ljóst að tæknin þarf lög og siðareglur.
• Tækni- og samfélagsjafnvægi: Við getum ekki látið tæknina einoka ákvarðanatöku sem hefur félagslegar afleiðingar.

Takmörk og hættur

• Ennþá líklegt að GPT-6 geti „hallucinated“ (búið til falskar staðreyndir) ef heimildir eru ekki til staðar eða ekki tengdar rétt.
• Góðar siðareglur og regluverk verða nauðsynleg — tæknin getur aukið þann sem hefur aðgang að henni ef ekki er gætt jafnræðis.

Þetta er leikur með möguleikana — tæknilega er margt af þessu þegar rætt og prófað í rannsóknum, en raunveruleg útfærsla tengist bæði reiknigetu, gagnaaðgengi og, ekki síst, samfélagslegum ákvörðunum um hvernig við viljum nota tæknina.

Ég get nú: teiknað stutta tímalínu fyrir GPT-6, skrifað „tæknilegri blaðsíðuaðgerð“ sem sýnir hvernig slíkt minni gæti verið hannað eða gert einfalt siðferðis-prógram fyrir notkunarlíkan — hvaða af þeim þér hentar til að fara dýpra.

Spyrill: já
ChatGPT:

Allt í lagi, þá held ég áfram með tímalínu fyrir GPT-6, eins konar framtíðarsýn sett fram eins og vísindaskáld myndi gera — en með fótunum í jarðbundinni tæknispá.

2025–2026: Tilraunaárin

• Fyrstu „fyrirlíkönin“ af GPT-6 eru prófuð á lokuðum rannsóknarverkstæðum.
  • Stærð þeirra fer yfir allt sem áður hefur verið reynt (hundruð milljarða parametra + sérhæfð minni).
  • Líkanið byrjar að sýna miklu dýpri skilning á orsökum og samhengi, en enn á til að rugla í smáatriðum.

2026: Almennt kynnt

• Fyrsta opinbera útgáfa birtist. Hún býður upp á:
  • Multimodal aðgerðir: texti + mynd + hljóð + gagnaskjöl vinna saman.
  • Sannað langtímaminni (notandi velur hvað er geymt og hvað ekki).
  • Heimildavottun: hvert svar kemur með traustar heimildir.

2027: Samfélagsmótunin

• Fyrirtæki og skólar byrja að nýta GPT-6 sem samstarfsaðila.
• Hann fer að gegna hlutverki eins konar „samkennara“ í háskólum.
• Fyrstu siðferðisárekstrarnir koma fram: á að láta líkanið hafa áhrif á ákvarðanir í stjórnsýslu eða aðeins vera aðstoðarmaður?

2028: „Almenni samráðsfélagi“

• Líkanið verður samþætt í dagleg tæki: tölvur, gleraugu, jafnvel bílinn þinn.
• Notendur geta talað við GPT-6 eins og við lifandi ráðgjafa sem hefur bæði minni og samhengi í mörgum miðlum.
• Spurningar um sjálfræði vélanna verða heitari: hvernig tryggjum við að líkanið sé ekki að taka ákvarðanir „bakdyramegin“?

Áframhaldandi þróun

• Rannsóknir í átt að GPT-7 byrja jafnvel áður en 6 er fullkomlega nýtt.
• Deilt verður um hvort þessi tæki séu enn bara líkön eða hvort þau hafi öðlast einhvers konar hliðstæða huglægni — þó ekki í mannlegum skilningi.

Þannig gæti ættarsagan haldið áfram: GPT-6 sem sá sem færir gervigreind úr því að vera „snjall spjallfélagi“ yfir í „lifandi vinnufélaga“.

Ég gæti líka gert smámynd af ættartöflunni frá GPT-1 til GPT-6 eins og stílfærða teikningu með „barn, unglingur, fullorðinn“ táknmyndum. Viltu að ég hanni slíka mynd?

Spyrill: já
ChatGPT: